Μάθημα 101

Υπεύθυνοι Μαθήματος

• Α. Δημητρίου, Καθηγήτρια, ΤΕΕΠΗ, ΔΠΘ
• Π. Δημητρακόπουλος, Αναπληρωτής Καθηγητής, Πανεπιστήμιο Αιγαίου

Διδάσκοντες

1. Α. Δημητρίου, Καθηγήτρια, ΤΕΕΠΗ, ΔΠΘ
2. Π. Δημητρακόπουλος, Αναπληρωτής Καθηγητής, Τμήμα Περιβάλλοντος, Πανεπιστήμιο Αιγαίου
3. Χ. Μακρή, Δρ Μεταλλειολόγος – Περιβαλλοντολόγος, Πανεπιστήμιο Αιγαίου
4. Γ. Παπαγεωργίου, Καθηγητής, ΠΤΔΕ, ΔΠΘ
5. Ε. Παπαδημητρίου, Επίκουρος Καθηγητής, Κοινωνικής Διοίκησης και Πολιτικής Επιστήμης, ΔΠΘ
6. Αθ. Μόγιας, Επίκουρος Καθηγητής, ΠΤΔΕ, ΔΠΘ

Σκοπός

Σκοπός του μαθήματος είναι η παροχή σύγχρονων περιβαλλοντικών γνώσεων και ερευνητικών δεδομένων για το φυσικό και ανθρωπογενές περιβάλλον και τα συναφή περιβαλλοντικά προβλήματα. Το μάθημα παρέχει στους φοιτητές βασικές έννοιες από το πεδίο των περιβαλλοντικών επιστημών, της οικολογίας και της περιβαλλοντικής πολιτικής. Οι έννοιες αυτές είναι απαραίτητες για την καλύτερη κατανόηση της λειτουργίας του περιβάλλοντος ως ολότητας, καθώς παρέχουν κρίσιμη επιστημονική γνώση για τη λειτουργία των φυσικών συστημάτων και την ολιστική προσέγγισή τους, για την κατανόηση των σχέσεων αλληλεπίδρασης και αλληλεξάρτησης που διέπουν τη λειτουργία του φυσικού κόσμου, καθώς και την κατανόηση του αλληλένδετου της σχέσης ανθρώπου – περιβάλλοντος - ανάπτυξης οι οποίες αποτελούν θεμελιώδεις αρχές γύρω από τις οποίες οργανώνεται η εκπαίδευση για το περιβάλλον και την αειφορία. Επιπλέον, οι γνώσεις αυτές αποτελούν σημαντικό εργαλείο ώστε οι φοιτητές να κατανοήσουν με μεγαλύτερη ευχέρεια τη διάσταση της αειφορίας και της διαχείρισης του περιβάλλοντος σε επίπεδο κοινωνικό, οικονομικό και πολιτισμικό, και αξιοποιούνται στο σχεδιασμό και την εφαρμογή εκπαιδευτικών παρεμβάσεων στο πλαίσιο της τυπικής και την μη τυπικής εκπαίδευσης, αντικείμενα που εντάσσονται στις επόμενες ενότητες.

Περιεχόμενο / Θεματικές Ενότητες

1. Περιβάλλον, περιβαλλοντικά ζητήματα και προβλήματα

• Εννοιολογικοί προσδιορισμοί: περιβάλλον (ολιστικότητα), περιβαλλοντικό πρόβλημα (περιβαλλοντική / οικολογική κοινωνική, ιδεολογική, πολιτική και πολιτισμική διάσταση), περιβαλλοντική κρίση.
• Αντιλήψεις μαθητών, εκπαιδευτικών και πολιτών για την έννοια περιβάλλον. Η σημασία της μελέτης των αντιλήψεων των εμπλεκόμενων στην εκπαίδευση (μαθητών και εκπαιδευτικών) και του ευρύτερου κοινού για τα περιβαλλοντικά ζητήματα στο πλαίσιο της εκπαίδευσης για το περιβάλλον και την αειφορία.
• Το περιβάλλον ως σύστημα, ως ένα σύνολο στοιχείων, του οποίου η λειτουργία και η οργάνωση διέπονται από ένα πλέγμα σχέσεων αλληλεξάρτησης και αλληλόδρασης μεταξύ φυσικών και ανθρωπογενών στοιχείων.
• Συστημική προσέγγιση στη μελέτη του περιβάλλοντος και των περιβαλλοντικών προβλημάτων ως εργαλείο κατανόησης του τρόπου με τον οποίο οι ανθρώπινες δραστηριότητες επηρεάζουν μια περιβαλλοντική κατάσταση και επηρεάζονται από αυτήν.
• Το οικολογικό αποτύπωμα: ανθρώπινες δραστηριότητες και επιπτώσεις στο περιβάλλον. Σύνδεση με εργασιακούς χώρους, μονάδες παραγωγικής διαδικασίας και οικονομικές δραστηριότητες. Παραδείγματα και μελέτη περίπτωσης.

2. Ατμόσφαιρα - Ατμοσφαιρική ρύπανση

• Προέλευση και εξέλιξη της ατμόσφαιρας.
• Διαστρωμάτωση της ατμόσφαιρας.
• Ηλιακή ακτινοβολία και διάδοση της στην ατμόσφαιρα. Η επίδραση των ανθρώπινων δραστηριοτήτων στο ισοζύγιο της ακτινοβολίας, διαταραχές και περιβαλλοντικά προβλήματα.
• Ρύπανση της ατμόσφαιρας και ατμοσφαιρικές διαταραχές/περιβαλλοντικά προβλήματα.
• Το ενισχυμένο φαινόμενο του θερμοκηπίου.
• Κλιματικές αλλαγές.
• Το στρώμα του όζοντος και το ζήτημα της μείωσής του/ επιπτώσεις στους περιβαλλοντικούς αποδέκτες και τους οργανισμούς.
• Ατμοσφαιρική ρύπανση και υγεία.
• Αντιλήψεις μαθητών, εκπαιδευτικών και πολιτών για τα περιβαλλοντικά προβλήματα που συνδέονται με την ατμοσφαιρική ρύπανση και η σημασία τους στην εκπαίδευσή τους.

3. Σύγχρονα περιβαλλοντικά προβλήματα: Ρύπανση από χημικές/τοξικές ουσίες

• Χημικές / τοξικές ουσίες
• Ατμοσφαιρικοί ρύποι
• Χημική συμπεριφορά ατμοσφαιρικών ρύπων
• Ρύπανση υδάτων

4. Βασικές οικολογικές/περιβαλλοντικές έννοιες: σύγχρονα ερευνητικά δεδομένα

• Επίπεδα οργάνωσης της ζωής (πληθυσμός, βιοκοινότητα, οικοσύστημα)
• Δομή, οργάνωση και λειτουργία οικοσυστημάτων
• Ροή ενέργειας και ανακύκλωση ύλης
• Οικολογία πληθυσμών (πυκνότητα, αφθονία, δυναμική πληθυσμών, σχέσεις αλληλεπίδρασης οργανισμών)

5. Βιοποικιλότητα: έννοιες, αξίες, δράσεις για τη διατήρησή της

• Η έννοια της βιοποικιλότητας
• Αξίες και aπειλές στη βιοποικιλότητα
• Προστατευόμενες περιοχές: Πλανήτης, Ευρώπη, Ελλάδα
• Το θεσμικό πλαίσιο της διατήρησης της βιοποικιλότητας

6. Υδατικοί πόροι

• Βασικά στοιχεία υδρολογίας και υδρογεωλογίας, υδρολογικός κύκλος, υδατικα ισοζύγια, επιφανειακά και υπόγεια νερά, λεκάνη απορροής, πλημμυρικά φαινόμενα
• Υδατικοί πόροι στην Ελλάδα
• Χρήσεις νερού - ποιότητα νερού. Ο ρόλος του πολίτη και της πολιτείας
• Υποβάθμιση και ρύπανση επιφανειακών και υπόγειων νερών: πηγές ρύπανσης, κίνηση ρύπων, μετασχηματισμοί ρύπων - αποκατάσταση /καθαρισμός
• Πόσιμο νερό: ιστορικά στοιχεία, ποιοτικά χαρακτηριστικά, νομοθετικό πλαίσιο, επεξεργασία πόσιμου νερού

7. Το θαλάσσιο περιβάλλον

• Η επιστήμη της θαλάσσιας βιολογίας
• Η ιστορία της θαλάσσιας βιολογίας
• Βασική ωκεανογραφία (γεωγραφία και γεωμορφολογία των ωκεανών – τεκτονικές πλάκες – θερμοκρασία και κάθετη στρωμάτωση – θαλάσσιες μάζες και κυκλοφορία)
• Σύγκριση χερσαίων και θαλάσσιων οικοσυστημάτων
• Διαίρεση του θαλάσσιου περιβάλλοντος και η ζωή σ’ αυτό (βιολογία της βαθιάς θάλασσας – βιοκοινωνίες της υποπαλιρροϊκής και μεσοπαλιρροιακής ζώνης – εκβολικά συστήματα – τροπικές βιοκοινωνίες)
• Ανθρωπογενείς επιδράσεις στις θάλασσες
• Η αναγκαιότητα του γραμματισμού ως προς το θαλάσσιο περιβάλλον στην εκπαίδευση μαθητών και εκπαιδευτικών

8. Περιβαλλοντική πολιτική και οικολογική κρίση

• Η οικονομική θεώρηση του περιβαλλοντικού ζητήματος
• Η πολιτική δυναμική του περιβαλλοντικού ζητήματος
• Περιβαλλοντική δικαιοσύνη (φτώχεια, περιβαλλοντικοί μετανάστες)
• Ποιότητα περιβάλλοντος: κοινωνικές ανισότητες μεταξύ και εντός των χωρών